RESULTATEN WEIDEVOGELBESCHERMINGSGEBIED NOORDWESTHOEK 2020
Afname weidevogelstand
In 2020 werden door 12 vogelwachters bij circa 20 agrariërs 120 legsels van weidevogels beschermd. Van de kievit werden in 2020 103 nesten gevonden. Na de dramatisch afname in 2018, werden er in 2019 weer meer nesten gevonden, maar in 2020 zit het op een vergelijkbaar niveau als 2018. Over de lange termijn loopt de stand van de kievit al langer terug in het weidevogelbeschermingsgebied van de Noordwesthoek (fig.1). Landelijk neemt de kievit de laatste 15 jaar ook af.
Van de grutto werden in 2020 6 nesten gevonden. In 2004 werden van de grutto nog 37 nesten gevonden. De soort neemt steeds verder af in het boerenland en is hier bijna verdwenen, ondanks de beschermende maatregelen (fig.2). Van de scholekster werden in 2020 maar 5 nesten gevonden. In 2005 waren dit er nog 40. Ook hier loopt de stand fors terug (fig.3). Van de tureluur zijn in 2020 slechts 2 nesten gevonden, ook flink minder dan de laatste jaren (fig. 4). Van de wulp werden 2 nesten gevonden; van de slobeend en graspieper werd elk 1 nest gevonden.
Predatoren
De uitkomstpercentages van de legsels van de kievit zijn na 2013 sterk afgenomen. In 2020 nam het uitkomstpercentage nog verder af en kwam slechts 46 % van de legsels uit (fig. 5). In voorgaande jaren was vraat van legsels de belangrijkste verliesoorzaak. In 2020 gingen ook veel nesten verloren bij landbouwwerkzaamheden (ploegen akkers). Daarnaast heeft predatie van legsels waarschijnlijk ook een belangrijke rol gespeeld. Vooral vossen kunnen grote schade toebrengen aan de weidevogelstand. In de gemeente Steenwijkerland wordt daarom actief met een lichtbak op de vos gejaagd. De laatste jaren rukt de steenmarter ook op.
Veel te weinig kuikens vliegvlug
Niet alleen komen er weinig nesten uit van de kievit. Veel weidevogelbeschermers gaven aan dat hun indruk was dat er maar weinig weidevogelkuikens vliegvlug zijn geworden. De lage overleving van weidevogelkuikens is landelijk breed een probleem. Vooral in de kuikenfase zijn extra inspanningen nodig op het boerenland om de weidevogels te behouden. Een groot deel van de boeren geeft alle medewerking aan de weidevogelbescherming bij het ontzien van de nesten. Echter de landbouw is zo intensief geworden, dat het voor de kuikens erg moeilijk is om te overleven. Na het uitkomen van het nest hebben kuikens voedsel (vooral insecten) en dekking (tegen predatoren) nodig. Voor kuikens van de grutto is dit extra moeilijk, omdat zij in het lange gras verblijven, en daardoor ook een groot risico lopen te sneuvelen bij het maaien.
Hoe kan de overleving van grutto- en tureluurkuikens worden vergroot?
Door het plaatsen van stokken met plastic zakken (ca. 4 per ha) een dag voor het maaien, kun je gruttogezinnen (en tureluurgezinnen) uit het te maaien perceel wegjagen. Op zich werkt deze methode goed, maar wordt nog veel te weinig toegepast. Daarnaast is het een probleem dat er vaak grote oppervlaktes in één keer worden gemaaid, waardoor er geen plek overblijft, waar kuikens dekking kunnen vinden in lang gras. Meer gefaseerd maaien, stroken (b.v. langs sloten) laten staan, of afwisseling met beweide percelen (meer mozaïek) biedt veel betere overlevingskansen voor weidevogelkuikens. Het lange gras is zowel van belang voor voedsel voor de kuikens (insecten) als dekking tegen predatoren. Als kuikens een kaal gemaaide vlakte moeten oversteken, zijn ze een gemakkelijke prooi voor predatoren als zwarte kraai en blauwe reiger.
Hoe kan de overleving van kievitskuikens worden vergroot?
Kuikens van de kievit gaan direct na het uitkomen van het nest naar percelen met kort gras, afgeweide percelen of blijven op maisakkers. Als het nest is uitgekomen, hebben ze daarna weinig last van het maaien. Tegenwoordig broedt het grootste deel van de kieviten op (mais)akkers. Op maisakkers gaat echter nog veel mis. Van veel vroeg uitkomende kievitsnesten, worden de jonge kuikentjes ondergeploegd bij het klaarmaken van het perceel voor de mais. Hier is het goed mogelijk om een dag voor de bewerking stokken met plastic zakken te plaatsen om de kuikens uit het perceel te verjagen. Dit werkt alleen als in de buurt een perceel of strook aanwezig is met half kort gras (eind april), waar ze dekking tegen predatoren en voedsel kunnen vinden. Dit kan bijvoorbeeld een afgeweid perceel of een strook, waarop geen mais is verbouwd zijn, maar ook een schouwpad van een waterschap zou hiervoor dienst kunnen doen.
Collectief Noordwest-Overijssel
Ook zijn er mogelijkheden om bij concentraties van kieviten op een (mais)akker met het agrarisch Collectief Noordwest-Overijssel (contactpersoon Klaas Eker) of met Landschap Overijssel contact op te nemen om tegen vergoeding extra maatregelen te nemen voor kievitskuikens.
Conclusie
Uit de resultaten blijkt dat door de weidevogelbescherming 120 nesten zijn beschermd, maar de ontwikkeling van de weidevogelstand ziet er somber uit. Door de steeds verdergaande intensivering van de landbouw en de hoge predatiedruk overleven er veel te weinig nesten en kuikens, waardoor de weidevogelstand op het boerenland in de Noordwesthoek sterk terugloopt. Grutto, tureluur en scholekster zijn al bijna verdwenen in het boerenland en met de kievit gaat het ook hard achteruit.
Weidevogelkuikens hebben dekking (veilige plek om op te groeien) en voedsel (insecten in bloemrijke graslanden) nodig om op te groeien. Extra maatregelen van boeren, weidevogelbeschermers en agrarische natuurverenigingen om de kuikenoverleving te vergroten, zijn noodzakelijk voor het voortbestaan van weidevogels op het boerenland. Daarbij zal ook de predatiedruk moeten worden verlaagd.
Commissie Weidevogelbescherming Noordwesthoek